Why New Force Campaign?

Dambar khatiwoda

 

The debate of New Force (NF) is being become latest political discourse in Nepal. Various intellectuals, political ideologues, freelancers have been involving in this process. They have been writing, speaking about why NF is necessary. Former Prime Minister Dr.Baburam Bhattrai has quitted his mother-party Maoist and MP of Gorkha constituency for this purpose. He and his some colleagues are in the field of political activism for NF.  Gradually, it is becoming national wide campaign.  

I do not want to veil the fact that among them me too. I have been writing about significance of NF more than five years.  

We have a small debating circle at eastern part of Nepal, namely 'Forum for Alternative thoughts'. We have been discussing about 'Way of alternative politics'. We had published a booklet namely 'Debate of Alternative politics' with proposed seven theories.  

'The fourth Generation' is a periodical edited by comrade Mohan Timsina for the purpose. My intention of mentioning this reality is not for patent claim for New Force Campaign (NFC). Just I want to clear that how the simple and small attempts are now interacting with each other. It is the matter of happiness for all individuals and groups who were concerning with the debate. 

After the second CA election, a group of Maoist Movement basically led by DR. Bhattrai  involved in the process. No doubt, DR. Bhattarai is high rank political leader who has his own pertinent identity.  But many  who try to link NFC only with DR. Bhattari, actually they have various confusions and prejudices. He is not a Prime and single initiator. Outstandingly we have to remember MR, Rabindra Mishra, an influential journalist. Mr, Keshav Dahal a regular columnist of the Kantipur national daily. Various articles were being written by them about NF. Some civil society groups of Jhapa, Morang, Sunsari and other various part of country were also contributors. Small groups have been organized namely NF at eastern part of country. 

So that NFC is not a mission of Dr, Bhattarai and his Maoist colleagues only. It is common mission of all Post Modernist thinkers, initiators, activists and writers. More than that NFC is the mission of all common people who want alternative way of politics. More better state, more democracy, more creative and tolerate political culture by positive thinking.   

But this happiness is not more than our self-actualization. Actual challenges are ongoing now. Is there any ground reality for NF? Or is it only a time passing activities of so-called freelance intellectuals and dissident political workers? Why are we trying to do it if our traditional, orthodox and conformist political wings sufficient to carry the future of country ? Recently we have promulgated the new constitution. Why do not we be patient?  

In my opinion, we have two major grievances with our traditional forces, firstly- Their political bureaucracy, mostly centralized party apparatus, Weak inner party democracy, non transparent economic life and corruption friendly practices.   Secondly, low concerns of their leaders on the issues of good governance, equitable justice, economic development and prosperity. So that we can say we have some structural problems. Structures are not related only with institutional apparatus, it is also the matter of thinking patterns. If our traditional patterns are adequate why not we become an affluent country? Nobody can answer it. 

Enough is enough. We can not spoil out time know. Basically young generation cannot do it. We must do something better for the country at any cost. For this purpose we can ascertain the model of development. We can depict the clear picture of good governance. We must be ready to ensure equitable justice for communities, categories, classes and marginalized groups all over the country. More than that we have a dream to be a prosperous nation. If these things are possible from our traditional forces we do not need NFC. But how much we trust it? 

Of course, We do not minimize the historical roles and contributions of traditional forces for multi-party Democracy, They fought against aristocratic Rana regime, partyless Panchayati system and autocratic rule of monarchy. But they cannot lead the constructions and creations. They have limitations of their 'Fighter and Warrior' thought. They feel them-self as supreme than common people. They want benefits and returns for their sacrifice in the past. They are encouraging careerist and power monger culture. They have not any regret for backwardness of country. 

 

Many people, I met in this mission usually asked that why new? How does new? Is it not a cheap claim and propaganda? Anything can  be a new as anybody claims it new? If it is new, it must have differential qualities. What are these qualities? How the political principles, programs, and practices of the NFC will be New than others actually?  How can we make the developed country and prosperous economy? What is the model of democracy and the economy projected by NFC? 

Definitely if we think us as an activist of NFC, We have compulsory duty to answer these questions. If we have not ability to answer we have not right to make an idle talk. Let us start.

First-21st century is ideologically 'Post Marxist' and socio-economically 'Post capitalist' era. 'Capitalism' and 'Communism' are theoretical prejudice of past centuries. NFC cannot be a communist and capitalist political wing. It is not a rightist or Leftist, but Left- centralist, means Left- Democratic.  It is political initiation for 'Post Modernism'.  Basic ideological elements of NFC are Nationalism, Federalism, Democracy and Socialism. But not in the old form. NFC wants to redefine these four elements Nationalism as progressive Nationalism, Federalism as regionalized Federalism, Democracy as participatory Democracy, socialism as market Socialism with strong regulatory mechanism.  

Second- Basic programs and policies of NFC are guided by four elements, Development, Good governance, Equitable justice and Prosperity. NFC wants to redefine development model, restructure the administrative system and its efficiency and accomplish the economic growth with effective equitable distribution of benefits for all social and economic groups.

Third- NFC wants to ensure strong inner party democracy rather than, bureaucratic centralized and coterie-hold party- form. There will not be leaders and cadres group. All will be 'Activist' with equal legal rights within party- organization. All level party committees will be directly elected by party activist. NFC will be held under theory of democratic conduct. FNC does not want to carry the traditions of guiding thoughts, Presidium, leadership authority, politburos standing committees within party. Inner party democracy will be fully ensured. 

Fourth-There are vast and vital gaps between new promulgated constitution and expectations basically on the issues of ruling system, constituting federating units, restructuring the administrative state organs into good governance friendly patterns. We have already two type extremes about new constitution. Some wants totally denied it. Some thinks it is the most constitution of the world. Beyond these extremes we need critical analysis and support to constitution. To make mandate for positive and creative amendments of constitution in future we need NF. NFC will be the tools for further progress of new constitution.  

Fifth- We are in the age of intensifying globalization. In the same time our geo-political complexities are become more crucial. China and India, two big neighbors and emerging world powers, we might have tactful skill to utilize opportunities by their economies. Same thing about other countries. We can not fulfill investment gap of Nepal without foreign capital and technologies.  In this context, knowledge, will power and commitments of traditional forces very weak. NF may be the gap-space filler.

All the reasons and causes are not being mentioned in the short articles. I think these fives are very obvious reasons to justify the inevitability of NF.

माक्र्सवाद भने पुन्य र नभने पाप लाग्ने हैन

डम्बर खतिवडा

देशमा ‘नयाँ शक्ति’ को बहस बढ्दै जाँदा एक खाले मानिसले यसलाई नेपालको कम्युनिष्ट आन्दोलनसंग जबरजबस्त जोड्ने अनावश्यक प्रयत्न प्रारम्भ गरेका छन । उनीहरुको राजनीतिक बाध्यता पूर्व माओवादी नेता तथा तथा पूर्वप्रधानमन्त्री डा. बाबुराम भट्टराईका कदमहरुलाई निस्तेज गर्नु हुन सक्छ । तर ‘नयाँ शक्ति’ को बहसलाई केवल डा. भट्टराइसंग मात्र जोडेर हेर्नु सर्वथा अनुचित हो । ‘नयाँ शक्ति’ वस्तुतः वैकल्पिक बहसको केन्द्ररहित र स्वस्फूर्त फैलाब हो ।  

 

डा. भट्टराईले दोस्रो संविधानसभाको निर्वाचनपछि मात्र ‘नयाँ शक्ति’ को कुरा खुलेर गर्न थालेका हुन । त्यसअघि नै नेपालमा सहभागितामूलक लोकतन्त्र, बजार–समाजवाद, सुशासन, पारदर्शिता, विकास र संमृद्धिको सवालमा आधारित नयाँ राजनीतिक आन्दोलन÷अभियान आवश्यक छ भनेर लेख्ने, बोल्ने, थुप्रै स्वतन्त्र मान्छेहरु तयार भइसका थिए । तसर्थ यो बहस कम्युनिष्ट आन्दोलन बाहिरको एउटा फरक, स्वतन्त्र, सृजनशील र रचनात्मक वैचारिक अभियान हो । यसलाई कम्युनिष्ट आन्दोलनभित्रको टुटफुट, आग्रह, विग्रह, रिस, कुन्ठा र प्रतिशोधसंग जोड्ने प्रयास गर्नु बिडम्बनाबाहेक अर्थोक केही हैन ।

 

डा. भट्टराईसमेत यो स्वतन्त्र र केन्द्ररहित मिसनमा स्वस्फूर्त सामेल भएपछि ‘नयाँ शक्ति’ को बहसले फैलिने अवसर पाउँनु स्वभाविक थियो । यसवापत ‘नयाँ शक्ति’ को बहसमा संलग्नहरुले उनीलाई धन्यवाद दिनु पर्ने हुन्छ । यो बहसको फैलावमा डा. भट्टराईको योगदान आफैमा महत्वपूर्ण बन्न पुगेको छ । एमाओवादी, एमाले वा अन्य कम्युनिष्ट कार्यकर्ताहरुले यस वापत उनलाई अनावश्यक निन्दा, विरोध र प्रतिशोधको तारो बनाउँनु स्वभाविक लाग्दैन । व्यक्ति आफ्नो विचार छान्न आफै स्वतन्त्र हुन्छ । भटट्राईले एमाओवादी छोडेको रिस साँध्न  स्वतन्त्र, रचनात्मक र भविष्यमुखी सकारात्मक सोचलाई निषेध गर्ने प्रयास गर्नु कसैका लागि पनि सुहाउँदो कार्य हैन । 

 

जीवनमा एकपटक छानिएको, पार्टी, समूह र विचारप्रति मान्छे जीवनभरि सहमत भइरहनसक्छ भन्ने छैन । यसका लागि कम्युनिष्ट कार्यकर्ताहरुले स्वयं कार्ल माक्र्स र पुष्पलालको जीवनी पढे हुन्छ । माक्र्स तन्नरी उमेरमा ‘हिगेलिष्ट’ थिए । पुष्पलाल कांग्रेस थिए । ती दुबैले आफ्ना पूर्ववर्ती विचार र संगठन छोडेर नयाँ विचार संगठन रोजेका थिए । यदि कुनै विचार,, संगठन छोडनु र नयाँ विचार वा संगठनका पक्षमा काम गर्नु अनैतिक हो भने त्यतो अनैतिकताको पहिलो आरोप कम्युनिष्ट कार्यकर्ताहरुले स्वयं कार्ल माक्र्स र पुष्पलाललाई लगाउँनु पर्ने हुन्छ ।

 

वस्तुतः आजको युग, एक्काइशौं शताब्दिको विशेषताः कम्युनिष्ट र गैरकम्युनिष्ट, पुँजीवादी र साम्यवादी, लोकतान्त्रिक र प्रगतिशील भनेर विभक्त हुने युग नै हैन । त्यो त उन्नाइसौै र बीसौं शताब्दिको गुण थियो । त्यसैको ह्यांगओभरमा बाँचिरहेका थियौं हामी । त्यही ह्यांगओभरबाट बाहिर निस्कन थालिएको हो ‘नयाँ शक्ति’ को बहस । यो बहसलाई पनि फेरि लगेर त्यसैमा जोडिदिने हो भने  कृपया यो बहसमा सामेल नहुनु नै । आज मानव सम्यता वैचारिक रुपमा उत्तरमाक्र्सवादी र समाज व्यवस्थाका हिसाबले उत्तरपुँजीवादी युगमा आइपुगेको छ । बीसौं शताब्दिको ध्रुविकरणका मौलिकताहरु कहीनेर पनि बाँकी छैनन। कम्युनिष्टहरु सोभियत मोडेलको समाजवादका पक्षमा छैनन् । हिजो पुँजीवादी भनेर खपीनसक्नु गाली गरिएको बहुदलीय व्यवस्थाभन्दा फरक उनीहरुसंग कुनै मौलिक शासन व्यवस्था वा लोकतन्त्रको मोडेल बाँकी छैन ।

 

पुँजीवादी वा लोकतन्त्रवादी भनिएकाहरुसंग पनि सामाजिक न्याय र गरिबमुखी कार्यक्रममा लगानी गर्नुको कुनै बिकल्प देखिँदैन । श्रम आन्दोलनले आज विश्वव्यापी रुपमा मान्यता पाइसकेको छ । कतिपय देशमा कार्यघण्टा ८ घण्टाभन्दा पनि मुनि घट्न थालेको छ । पुँजीवादी भनिएका बजार अर्थतन्त्र भएका मुलुकमा पनि बोनस, पेन्सन, स्वास्थ्य बिमा, बेरोजगार भक्ता आदि प्रत्याभूत भइरहेकाछन । 

 

यी यथार्थहरु बीच कम्युनिष्ट र गैरकम्युनिष्ट, पुँजीवादी र साम्यवादी, लोकतान्त्रिक र प्रगतिशीलजस्ता शब्दहरुको भेद के हो ? आज एमाले र कांग्रेस वा शान्ति प्रक्रियामा आएपछिको एमाओवादी बीचको व्यावहारिक भेद को हो ? छ केही ? दस्तावेजमा कनीकुथी केही भेद देखाउँन सकिएला, वास्तविकतामा त्यस्तो भेद भएजस्तो लाग्दैन ।

 

के कम्युष्टि पार्टीहरु बुर्जुवा बर्गसंग सहकार्य गरिहेका छैनन् ? एमालेको गोल्छा, मालेको खेतान, एमाओवादीको सुमार्गीसंगको सम्बन्ध के हो ? के यी सम्बन्धहरुले सर्वहारा वर्गको हितलाई प्रत्याभूत गर्न सहयोग गरेका छन ? जब कुनै कम्युनिष्ट पार्टी सत्तामा जान्छ, उसले लगानीकर्ताको सुरक्षा गर्नै पर्छ । अन्यथा पुँजीको विकास, उद्योगधन्दा र अर्थतन्त्रको विकास हुनै सक्दैन । यदि त्यसो हो भने शब्दमा भनिने वर्गसंघर्षको के अर्थ हुन्छ ? श्रम र पुँजीबीच यथोचित सन्तुलन कायम नगरिकन विकास हुन सकेको देश संसारमा कुनै पनि छैनन र हुन पनि सक्दैनन् । कम्युनिष्टहरु सत्ताका पुग्दैमा धनीहरुको धन खोसेर गरिबलाई बाँड्ने हैन । बाँडे पनि पुग्दैन । कम्युनिष्टहरु सत्तामा आए पनि गरिबहरुले आफ्नै श्रमले गरिखानु पर्छ । बरु नेताहरु माथिमाथि पँुजिपतिसंग मिल्लान र मस्ती गर्लान । गरिब जनताको त आफ्नो श्रमबाहेक अरु कोही माइबाप हुने छैन ।  

 

यसको अर्थ पुँजीवाद राम्रो साम्यवाद नराम्रो, साम्यवाद राम्रो, पुँजीवाद नराम्रो भन्न खोजिएको हैन । भन्न खोजिएको के हो भने हामीलाई हाम्रा व्यावहारिक जटिलताहरुले यी दुबै सीमाबाट बाहिर आएर अझ रचनात्मक भएर सोच्न प्रेरित गरिरहेको छ । हामीलाई उत्तरमाक्र्सवादी र उत्तरपुँजीवादी हुन प्रेरित गरिरहेकाछन ।

 

विकास र संमृद्धिको उदारहण लिँदा दक्षिण कोरिया, सिंगापुर र स्वीट्जरलैण्टबाट लिने, सिद्धान्त चाहिँ उत्तरकोरिया र क्युवाको किन रट्ने? बहुदलीय प्रणालीलाई अझ बलियो र जनमुखी बनाउँने इच्छा राख्ने,  मार्गदर्शक सिद्धान्त चाहिँ लेनिनवाद वा माओवाद किन भन्ने ? के यी सिद्धान्तले बहुदलीय व्यवस्थामा आधारित लोकतान्त्रिक पद्धति र प्रक्रियालाई स्वीकार गर्थे र ? ती सिद्धान्त त सोभियत प्रणाली र कम्युन प्रणालीमा आधारित राजनीतिक व्यवस्था थिए । बहुदलीय लोकतन्त्रको विरोध र निषेध गरेर जन्मिएका सिद्धान्त थिए यी ।  

 

यो कुनै आरोप हैन, सोभियत संघको कुरा गर्दा इतिहास पढने कष्ट गर्नु पर्ला, चीन जिवित साक्षी छँदैछ । के चीनमा विगत ६५ वर्षमा आमनिर्वाचन भएको वा फरक पार्टीहरु बीच शान्तिपूर्ण सत्तापरिवर्तन भएको समाचार हामीले सुन्न, पढ्न  पाएका छौं ? यदि छैनौं भने त्यहाँ जनताको सार्वभौमसत्ताको वैधानिक सम्मान कसरी भयो वा हुन्छ भन्ने प्रश्नको उत्तर दिन नसकेपछि माओवाद भन्ने शब्द हज्जारचोटी दोहर्याए पनि के हुन्छ र ? के चिनियाँ जनतालाई चाहिँ वैचारिक तथा राजनीतिक स्वतन्त्रता चाहिँदैन ? लोकतन्त्र एक विश्वव्यापी भावना हो । चिनियाँ माओवाद चाहिँ तानाशाही, नेपाली माओवाद चाहिँ लोकतान्त्रिक यस्तो हुनै सक्दैन । 

 

व्यवहार र एजेण्डा एक खालको हुनु, रट्ने सिद्धान्त चाहिँ अर्कै खालको हुनु यो पाखण्ड अबको युगमा कसैलाई पनि सुहाउँदैन । अबको युगमा जे भन्ने हो त्यही गर्ने हो, जे गर्न सक्ने हो त्यही भन्ने हो । इतिहासको गहिरो ज्ञान नभएको युगमा, उमेरमा जानेर, नजानेर कुनै स्कुलिङ ग्रहण गर्र्यौ भने के हामी त्यही स्कुलिङसंग सति जान बाध्य छौै र ? यदि लेनिनवाद, माओवादजस्ता दर्शन र मार्गदर्शक सिद्धान्त बोकेरै डा. भट्टराई ‘नयाँ शक्ति’ को बहसमा आएका हुन भने कृपया नआएकै राम्रो ।

 

अब नेपालको व्यावहारिक धरातल र यी सिद्धान्तहरु बीच कुनै तारतम्य बाँकी छैन । यी सिद्धान्तहरु संगै बोकेर उनले नेपालमा कुनै ‘नयाँ शक्ति’ बनाउँन नसक्ने मात्र, हैन, त्यसको अर्थ र उपदेयता नै रहँदैन । नेपालमा लेनिनवादी, माओवादी पार्टीहरुको अभाव भएर ‘नयाँ शक्ति’ को बहस प्रारम्भ भएकै हैन । ‘नयाँ शक्ति’ को बहस उत्तरआधुनिक युगको चिन्ता र चासोबाट प्रारम्भ भएको हो ।

 

जहाँसम्म माक्र्सवादको कुरा हो, त्यो लेनिनवाद वा माओवाद भन्दा अलिक फरक विषय हो । संसारभरिका कम्युनिष्टहरुले माक्र्ससंग लेनिन, स्टालिन, माओलाई यसरी जोडिदिए मानौं उनीहरु साख्यै दाजुभाई वा कुनै धार्मिक समुदायको उत्तराधिकारजस्तै हुन । यथार्थ त्यस्तो थिएन । माक्र्सवाद उन्नाइसौं शताब्दिको सर्वाधिक लोकप्रिय ‘ग्रान्ड न्यारेटिभ’ थियो, सबै चलाख राजनीतिज्ञहरु यसको ब्यानर आफ्नो राजनीतिक क्यारियरका लागि उपयोग गर्न चाहन्थे । तर ती काम चाहिँ आआफ्नै तरिकाले गर्थे ।

 

नेपालमै हेर्नुस न, यहाँ करिब १ दर्जन कम्युनिष्ट समूह होलान, सबै आफूलाई माक्र्सवादी भन्छन, तर उनीहरुका माक्र्सवादका व्याख्या चाहिँ आफू अनुकुल छन । त्यस्तै भएको थियो संसारभरि । माक्र्सलाई, लेनिन, स्टालिन, माओ, किम इल सुंंग, खु्रश्चेभ, गोर्भाचोभ, जुलियस नेरेरे, मंगेत्स्कुजस्ता राजनीतिज्ञ र शासकहरुसंग जोडनु स्वयं माक्र्समाथिको अन्याय हो ।

 

माक्र्सवादलाई माक्र्सवाद नै रहन दिनु पर्छ । इतिहासको एक कालखण्डमा जन्मिएका एक चिन्तक, एक दार्शनिक, एक विश्लेषक तथा अर्थशास्त्री, व्यक्तिगत रुपमा एक महानतम् प्रतिभा, उनका कयौं विचार आजको युगसंग मिल्न सक्छन, कयौं नमिल्न सक्छन । त्यसलाई अनेक हिसाबले तोडमरोड गर्ने, जथाभावी व्याख्या गर्ने र  नाम चाहिँ माक्र्सकै भराइदिने, यसो गर्ने अधिकार कसैलाई छैन । माक्र्सले आफ्ना विचारको प्याटेन्ट राइट कसैलाई हस्ताक्षर गरेर दिएका छैनन् । अरु कसैको विचार अरु कसैको विचार हो, माक्र्सको हैन ।  लेनिनको विचार लेनिनकै हो, माओको विचार माओ कै हो ।  मदन भण्डारीको विचार मदन भण्डारी कै हो ।  प्रचण्डको विचार प्रचण्डकै हो ।  त्यसलाई जबरजस्तसंग माक्र्ससंग जोड्नु आवश्यक छैन । त्यो आफूमा आत्मविश्वास नभएर माक्र्ससंग जोडेर विकाउ बनाउँने प्रयत्न मात्र हो ।

 

माक्र्स बुद्ध,प्लेटो, अरस्तुजस्तै एक दार्शनिक हुन । आडम स्मिथ, रेकार्डो, मिलजस्तै एक अर्थशास्त्री हुन । उनको युग प्रारम्भीक औधोगिक पुँजीवादको युग थियो । उनी टाइपराइटर र हवाईजहाज पनि आविष्कार नभएका युगका मानिस हुन । उनका मुख्य वैज्ञानिक सन्दर्भहरु न्यूटन र डार्बिन थिए । उनको युगमा सर्वहाराहरु बहुसंख्यामा थिए । त्यस अघि वा त्यसपछि कहिल्यै सर्वहारा वर्ग बहुमतमा पुगेन ।

 

कमरेडहरुलाई आश्चर्य लाग्ला, सन् १९७० यता संसारमा सर्वहारा वर्गको संख्या निरन्तर घटिरहेको छ । मध्यमवर्ग निरन्तर बढिरहेको छ । विज्ञानमै पनि आइस्टाइन र स्टेफेन हकिंन्सजस्ता महान हस्तीहरु माक्र्सपछिका हुन । दर्शनमा माक्र्सपछि सात्र्र, फुको, डेरिडा, माक्र्यूज, डिबे, कृष्णामूर्ति, ओशोजस्ता कयौं दार्शनिकहरु आए । तसर्थ माक्र्सवाद अब महाआख्यान रहेन, एउटा महत्वपूर्ण ‘रिफ्रेन्स’ मात्र भयो भन्न कसैले लाज मान्नु पर्ने युग छैन । यसो गर्दा माक्र्सको कुनै अपमान पनि हुँदैन । किनकि यही आजको सत्य हो । माक्र्सवादप्रतिको हाम्रो अतिआग्रह त मोह मात्र हो, सत्य हैन ।

 

मेरो विचारका माक्र्सका जतिसुकै किताब र लेख हुन, उनका विचारमा मुख्य पाँच सिद्धान्त छन । जसले यी ५ सिद्धान्तको औचित्य वा अनौचित्य बुझ्छ, त्यही हो माक्र्सवादको अध्ययन, उसले पुँजीका सबै भोलम पढेकै हुनपर्छ भन्ने छैन । पहिलो–द्वन्द्वात्मक भौतिकवाद, दोस्रो–ऐतिहासिक भौतिकवाद (सर्वहारा अधिनायकत्व),  तेस्रो–अतिरिक्त मूल्य सिद्धान्त, चौथों–श्रमपराइकरण सिद्धान्त(अलगावको सिद्धान्त) र पाँचौं–बल प्रयोगको सिद्धान्त ।

 

माक्र्सका यी सिद्धान्तहरु पुरै असान्दर्भिक पनि छैनन् तर माक्र्स कै मौलिक व्याख्यामा आधारित हुने हो भने यी कुनै पनि सिद्धान्त अबको युगका काम लाग्दैनन् । पढ्न, अध्ययन गर्न, बौद्धिक विमर्श गर्न, थेसिस लेख्न, पिएचडी गर्न काम लाग्ला, तर राज्य र नागरिकको सम्बन्ध स्थापित गर्न, अर्थतन्त्रसंचालन गर्न, विकास र संमृद्धि हासिल गर्नका लागि काम लाग्दैनन् । ध्वंश गर्न काम लाग्लान, रचना गर्न काम लाग्दैनन् । त्यही भएर आज विकासका मोडेल लि क्वान र महाथिर मोहम्मद हुँदै गएकाछन । तसर्थ अबको युगमा माक्र्सलाई ‘रिफ्रेन्स’ लिएर नयाँ सिद्धान्त बनाउँने हो । माक्र्सको युगमा माक्र्सले गरे, हाम्रो युगमा हामीले गर्ने हो, आफू गर्न नसक्ने, माक्र्सलाई घोटिरहने हामीलाई के अधिकार छ ?

 

तसर्थ ‘नयाँ शक्ति’ ले कम्युनिष्ट पार्टीहरुको जस्तो माक्र्सवादलाई पनि घोषित मार्गदर्शक सिद्धान्त बनाइरहन आवश्यक छैन । त्यस्तो काम एकप्रकारको विरालो बाँध्ने परम्पराजस्तो मात्र हुनेछ । तर माक्र्सबाट सिक्न कुनै अडचन मान्न पर्दैन । माक्र्सबाट मात्र हैन, सिक्न त संसारका सकेसम्म सबै राम्रा कुरा सिक्ने प्रयास गर्नुपर्छ ।  विशेषतः उनको द्वन्द्वात्मक भौतिकवाद भन्ने सिद्धान्तको राम्रो विकास गर्न सक्ने हो भने बाँकी सबै उनका सिद्धान्तहरु छोडिदिए हुन्छ । त्यसवपत जसजसले जेजे बात लगाउँछन लगाउँदै गरुन, कुनै दिन तिनै बात लगाउँनेहरुलाई नै आत्मग्लानी हुनेछ ।

 

माक्र्स पनि मान्छे नै थिए । मान्छेमा हुने यावत सीमा उनमा पनि थिए ।  बुद्धका चेलाले बुद्धिज्म, क्राइष्टका चेलाले क्रिष्टियानिटी, महाबिरका चेलाले जैनिज्मलाई अतिरन्जित गरेझैं एकखाले मान्छेले माक्र्सवादलाई अतिरन्जित गरेका हुन । माक्र्सवाद भने वापत पुन्य हुने र स्वर्ग पुगिने, माक्र्सवाद नभने वापत पाप लाग्ने र नर्क जाइने हैन ।

 

माक्र्सवाद मान्नु नमान्नु भन्दा ठूलो कुरा हाम्रा लागि नेपाली जनताको सुःख  र संमृद्धि हो । कसो गर्दा हामी सुशासन, विकास र संमृद्धि हासिल गर्न सक्छौं, अझ बढी लोकतन्त्र हासिल गर्न सक्छौं, बीसौं शताब्दिका नोकरशाही समाजवादको बद्ला बहुमुखी मानवीय विकासमा आधारित समाजवाद निर्माण गर्न सक्छौं,  नयाँ शक्तिले त्यतातिर सोच्न पर्छ । अन्यथा नयाँ शक्तिको बहस कम्युनिष्ट पूर्वाग्रहको शिकार हुने निश्चित छ ।

सुदुर स्मृतिहरु

१.
आत्मकथाको सुरुवात कहाँनेरबाट गर्न पर्छ ?

 

जन्म मितिबाट ? जन्म स्थानबाट ? न्वरानको नामबाट ?  चिना, टिपन वा ज्योतिष पुरोहितका भविष्यवाणीबाट ? थाहा छैन मलाई, यी मध्ये कुन राम्रो तरिका हो । यी सबै प्रचलनभन्दा फरक म मेरो आत्मकथा सुदुर स्मृतिबाट सुरुवात गर्न चाहन्छु ।

सुदुर शब्दको अर्थ पर, टाढा, निक्कै टाढा वा दुर्गम हुँदो हो । यी सबै अर्थ यहाँ त्यतिधेरै परिलक्षित छैनन् । मैले सुदुर स्मृतिहरु भनेर ती परिदृष्यलाई स्मरण गर्न खोजेको हुँ जसलाई म मेरो जीवनका प्रारम्भीक स्मृतिका रुपमा उल्लेख गर्न सक्छु । यी परिदृष्यभन्दा पर, अहँ ! मसँग कुनै सम्झना छैनन् ।

 

परिदृष्य १ः
पहाडको काखमा एक्लो घर छ । उत्तर पूर्व हरिया डाँडा र जंगल, दक्षिण भिरालो भएर बगेजस्तो जमिन, पश्चिमतिरको स्मृति झनै अमूर्त र धमिलो छ । चौविसै घण्टा वादल, भुइँकुइरो, तुवाँलो लाग्नेजस्तो ठाउँमा फिट्टा एक्लो घर । सम्भवत उत्तर दक्षिण तन्किएको र पूर्वतिर फर्किएको । घरको भूइँतलाको उत्तरी कुनामा बाख्राको खोर । दक्षिण कुनामा भान्छा घर । रुख सिङगै गाडेजस्ता काठका खावाहरु । ढुड्गाको गारो । रातो माटोले लिपेको दलान ।

 

मौसम चिसो छ । अझै चिसिदै जान्छ । हावाहुरी चलेजस्तो लाग्छ केही वेर । फेरि रोकिएजस्तो लाग्छ । शान्त, स्तब्ध कालो रात बाक्लिएजस्तो लाग्छ । झ्याउँकिरी कराएजस्तो वा कुनै रुखको टोड्काबाट कुनै अज्ञात चराको एकोहोरो आवाज आइरहेकोजस्तो लाग्छ ।

 

बिहान व्यूँझदा बाख्राको खोरनेर हिउँको पहाड जमेको छ । मेरी बास्सै ! हेर्दाहेर्दै हिउँ घरको दलानतिर बग्न थाल्छ । कत्रो ठूलो सेतो थुप्रो । घर परिवारका हामी सबै सदस्य आत्तिन थाल्छौँ । हिउँ पन्छाउन थाल्छौं । बाल्टिनले, आरीले, थालले, डबकाले हिउँ ओसार्दै आँगनको डिल मुन्तिर फ्याँक्न थाल्छौँ । फ्याँक्छौ–फ्याँकिरहन्छौ । तर हिउँ निरन्तर थपिदै जान्छ । हामी शिथिल र हैरान हुन्छौ । हजुरबुबा गाउँमा जवान खेताला खोज्न निस्कनु हुन्छ । हिउँको सेतो पहाड पन्छाउन । अलि बढी सन्तुष्ट भावमा सुस्ताउदै हामी हजुरबुबाले खोजेर ल्याउने खेतालाहरु पर्खिन थाल्छौँ ।

 

परिदृश्य २ः

बारी भिरालो छ । तर भर्खरै जोतिएको छ । सुकेका मकैका ढोड जोतिएको रातो माटोका डल्लाले थिचिएका छन् । आमा बारीमा सुकेको ढोड बटुल्दै हुनुहुन्छ । भाई घरको दलानको कोक्रोमा सुतेको छ । म कोक्रोको विट समातेर हल्लाउँदै छु, उसलाई । तर ऊ फकिदैन । अहँ, पटक्कै फकिदैन । झनझन रुन थाल्छ । बडो निरास हुन्छु म  ।  आमालाई हारगुहार गर्न लाग्छु “ आमा भाइ रोयो है ।”  यथार्थमा भाइ मात्र हैन, भाइ नफकिएको र आफ्नो प्रयास असफल भएको निरासामा म आपैm पनि रोइरहेको हुन्छु ।

 

परिदृश्य ३.

मेलको ठूलो रुख छ । अग्लो, मोटो, हाँगैहाँगा भएको । वरपिपलको बोटझंै छहारीदार भएर फैलिएका छन त्यसका हाँगाहरु । मेल झार्न सकिदैन । तर हावाले झार्ला कि भनेर रुङ्गेर बसिरहन्छौँ, रुखमुनि हामी भुराभुरीहरु । मेलको रुख छेउमा सेउलाको गोठ छ । मेल झर्ला भन्ने आशाले रुखको मुन्तिर घरिघरि हेरिरहन्छौ र गोठमा खेल्न थाल्छौ । गोठको सेउलामा उपिँयैउपिँया छन् । जिउँभरि उपियाँ सल्किन्छ । जिउँमा उपियाँ सल्केपछि बढो सकसक हुँदोरहेछ । म छि–छिटो उपियाँ सल्केको दौरा खोल्ने प्रयत्न गर्छु ।

 

हतारमा दौराका सबै तुना चुडिन्छन । दौरा ल्याङ्गफ्याँग हुन्छ, च्याँतिन्छ । बिहानभरि हजुरआमाले घण्टौं लगाएर तुनेको दौरा, साँझ घर पुग्दानपुग्दै सबै लथालिङ्ग भइसक्छ । म लाज, डर र हिनताभाषले साँगुरिन्छु । हजुरआमा मेरो दौरा तुन्दातुन्दा हैरान भइसक्नु भा’छ । तर उहाँ न गाली गर्नु हुन्छ न मैले सोचेझंै हातमा लाठो लिएर मलाई पिट्न नै खोज्नु हुन्छ । बरु उल्टै मलाइ काखमा बसाएर भन्नु हुन्छ– नानी ! के भयो तेरो दौरा ? कस्ले च्याँतिदियो हँ !

 

परिदृश्य ४ः

पहाडको ढाडैढाड केहीवेर हिडेपश्चात् थोरै उकालो चड्न पर्छ । अनि जंगल शुरु हुन्छ । जंगलको बीचमा एउटा चौर छ । चौरमा केही खाल्डा छन । कालो धमिलो दंगदंगी गन्हाउने पानी भएका आहाल । भंैसी आहालमा पसेपछि हजुरबुबा एउटा रुखकोे फेदमा बस्नुहुन्छ । केही बेर मै ढुसुढुसु उङ्गेजस्तो देखिन थाल्नु हुन्छ । म आहालको नजिकमा जान्छु । आहालमा भैंसी ओल्टेकोल्टे गरेको, मडारिएको दृश्य रमाइलो मानेर हेर्न थाल्छु । हेर्दाहेर्दै भैंसीले उछिट्टयाएको हिलोले भैंसीभन्दा धेरै भिज्छु । आफै दङ्गदंगी गन्हाउन थाल्छु । हजुरबुबा मलाई देखेर दिक्क मानेजस्तो गर्नु हुन्छ । गाली गर्दै मलाइ दपेट्न थाल्नु हुन्छ । म घोसेमुन्टो लगाएर हजुरबालाई पछ्याईरहन्छु । 

 

परिदृश्य ५ः

घरको बाख्राखोरमा एउटा ठूलो बाख्रो  छ । कति ठूलो र अग्लो भने हामी उभिउभि उसको थुनमा मुख लगाउछौँ । बाख्रोको पाठोले झैं तनतनी दुध पिईदिन्छौ । । कालो जिउमा सेता धर्का भएको झन्डै गाइको कोरली जत्रो बाख्रो । फाँचो कति ठूलो भने हामीले थुनमा मुख जोडेर घटघटी दुध पिएपछि पनि त्यसका तीन वटा पाठापाठी मज्जाले अघाउँथे  । बाख्रोलाई सधैं जसो साइली दिदीले खोरबाट निकालेर बाहिर टाट्नामा ल्याएको देख्थे म । एक बिहान खै किन हो कुन्नी बाख्रो मैले खोरबाट निकाल्ने प्रयत्न गरे । तर बाख्रो बेस्सरी दगु¥यो । म लडे र ढुङ्गामा घिसारिए । दिदीले उठाउँदा मेरो पूरै शरीर दरफरिएको थियो । शरिरका विभिन्न भागबाट रगत बगिरहको थियो ।

 

परिदृश्य ६:

घरको छेउमा सम्भवत दक्षिण पूर्वी मोहडामा फलफूलका वोटहरु छन । कागती, निबुवा, आलुचा, आरुवखडाका बोटहरु । दाडिमका हरिया झ्याँङ्ग र राता पिपला पात । वारीको बीचमा कोल छ । चाकाचुलीको खेलझंै कोलको काठ वरिपरि फन्फनी घुम्दो छ । कोलको बीचमा माथिल्लो भागमा चेप्टा ठूला ढुङ्गाहरु घरि थपिन्थे, घरि झिकिन्थे । सम्पूर्ण गाउँ हाम्रै घर वरपरजम्मा भएजस्तो भीड देखिन्थ्यो । भान्छाकोठामा हजुरआमा सेल पकाउनु हुन्छ । आमा र दिदीहरु ठेकी, चौठी र हर्पेमा अमिलो र तेल थन्काउनु हुन्छ । हामी भुराभुरी भुइँमा न भाँडोमा भएर आँगन भरि नाचिरहेका छांै ।

 

यी सम्झना भोजपुर जिल्लाको कटुन्जे गाउँका हुन । पाको उमेरका मानिस भोजपुरलाई पूर्वी चार नम्बर वा माझ किरात भन्थे । सानोमा यस्ता शब्दबाट आफ्नो पैत्रिक थलोको सम्बोधन भएको सुन्दा म रनभूल्ल पर्थे । के भनेको होला यो ? यस्ता शब्दको अर्थ निक्कै ठूलो भएर मात्र बुझ्न सके ।

 

मैले जानेसुनेअनुसार कटुन्जे गाउँ सुनसरी जिल्लाको चतरा बजारबाट तीन दिन पैदल दुरीमा पर्छ ।  भोजपुर जिल्ला सदरमुकामबाट एक बिहानको पैदल दुरीमा । कटुन्जे गाउँमा एक्लो घर, हिउँको थुप्रो, मेलको ठूलो रुख, जंगलको बीचमा दंगदगी गन्हाउने आहाल, सेउलाको गोठ, रातो माटोको ढेप्पा उठ्ने पाखो बारी र बारीको बीचमा कोल घुमाएका दृष्य ।  यी सबै धमिला सम्झना त्यहाँको यथार्थसँग कतिको मेल खाँदा हुन– अझ पनि म यकिन भन्न सक्दिन । करिब चार वर्षको उमेरमा छोडेर हिडेको कटुन्जे गाउँ म आज पर्यन्त फर्किएर गएको छैन ।

 

नयाँ शक्तिको संभावना

डम्बर खतिवडा

नयाँ संविधानसंगै एमाओवादी नेता तथा पूर्वप्रधानमन्त्री डा.बाबुराम भट्टराईले ‘पुरानो पार्टी’ परित्याग गरेकाछन । कसैकसैलाई यो घटना नितान्त आकस्मिक, अस्वभाविक र ‘सरप्राइज’ दिने खालको लागे पनि वस्तुतः यो त्यस्तो घटना हैन ।

 

केही वर्ष यता उनले नेपालमा ‘नयाँ शक्ति’ को आवश्यकताबारे लेख्दै, बोल्दै आएका थिए । र कतिपय सन्दर्भमा यो प्रष्टाएका थिए कि नयाँ संविधान निर्माणको जिम्मेवारी पूरा गर्ने वित्तिकै उनी नयाँ शक्ति निर्माणको अभियानमा लाग्नेछन । बुझ्नेलाई इशारा काफी थियो । तसर्थ बाबुरामको पार्टी परित्यागलाई मधेस

आन्दोलनको उत्कर्ष र भारतको नाकाबन्दीसंग जोडनु सान्दर्भिक हो जस्तो लाग्दैन ।

 

त्यो भिन्नै कुरा हो कि मधेसी, जनजातिलगायत सीमान्तकृत समुदायका माग र आन्दोलनप्रति उनी सहानुभूति राख्छन । त्यो काम त उनी पुरानै पार्टीमा बसेर पनि गर्न सक्थे । त्यति कै लागि हो भने पार्टी परित्याग गरिरहन जरुरी थिएन । बाबुरामको पार्टी परित्यागको मुख्य उद्देश्य ढिलो चाँडो नयाँ शक्ति निर्माण गर्नु नै हो  । नयाँ शक्ति भनेको कुनै अमूर्त विषय हैन, प्रकारान्तले नयाँ पार्टी निर्माण नै हो भन्ने कुरामा कोही पनि भ्रमका पर्न जरुरी छैन । 

 

तर प्रश्न उठ्छ उनले किन नयाँ पार्टी गठन गर्नु पर्ने आवश्यकता गरे ? यो उनको मनोगत लहड मात्र हो कि देशको वस्तुगत आवश्यकता पनि हो ?  नेपालका नयाँ शक्ति चाहिन्छ कि चाहिँदैन ? बन्न सक्छ कि सक्दैन ? बन्न सक्छ भने कसरी बन्न सक्छ ? के के हुन सक्छन त्यसका दर्शन, एजेन्डा, नीति तथा कार्यक्रम र संगठनात्मक संस्कृति ? यदि साँच्चै नयाँ शक्ति बनाउँने हो भने काम कहाँ नेर  थाल्न पर्छ ? जस्ता विषयमा आफ्ना बुझाईहरु लेख्ने अनुमति चाहन्छु ।

 

विकल्प कि प्रतिस्थापन ?

नेपालमा नयाँ शक्ति केवल थप एउटा पार्टी हुनु हुँदैन ।  त्यो अहिलेका समग्र वेथितिको विकल्प हुनु सक्नुपर्छ, केवल प्रतिस्थापन हैन । त्यसले राष्ट्रिय जीवनका रहेक क्षेत्रमा नीतिगत विकल्प प्रस्तुत गर्नु पर्छ । विशेषतः विद्यमान संविधानलाई आलोचनात्मक समर्थन गर्ने, लोकतन्त्र, गणतन्त्र, संघीयता, धार्मिक स्वतन्त्रता र समावेशिताजस्ता सिद्धान्तको रक्षा गर्ने तर शासकीय स्वरुप, राज्यपुनर्संरचना, प्रशासनिक सँस्कृति, विकास मोडेलको निरुपण, पारदर्शी र उत्तरदायी राजनीतिक प्रणालीको पक्षमा फरक जनमत निर्माण गर्दै उद्देश्य त्यसले लिन जरुरी छ ।

 

बाबुराम हिजो माओवादी आन्दोलनमा थिए, तसर्थ नयाँ शक्तिका लागि काम गर्ने अधिकार राख्दैनन् भन्नु निक्कै साँघुरो दृष्टिकोण हुनेछ । मान्छे जो भए पनि हुन्छ, संस्कार र पद्धति फेर्न पर्छ । मानिस आकासबाट झरेर आउँदैनन् । धर्ती फुटेर पनि निस्किदैनन् । मानिसलाई प्रकृतिले जन्मिदै खराब बनाएको हुँदैन । सिष्टम, संस्कार र संस्कृतिले खराब बनाउँने हो । तसर्थ ‘नयाँ शक्ति’ को मुख्य लडाई कुनै पार्टी वा व्यक्तिसंग हैन, खराब सिष्टम, संस्कार र संस्कृतिसंग हुनु पर्छ । उस्तै सिद्धान्त, सिष्टम, संस्कार र संस्कृतिमा विश्वास गर्ने एउटा अर्को पार्टी बजाउँने झंझट गर्नुको कुनै काम छैन ।

 

यस दृष्टिकोणबाट हेर्दा उनले चालेको कदम केही फरक छ । उनले पार्टीको संसदीय दल टुक्राउँने प्रयास गरेनन्, बरु आफै संसदीय दल परित्याग गरे । एमाओवादी पार्टी, वा माओवादी आन्दोलनभित्रको एउटा सानो समूहलाई समेटेर, मातृका, बैद्य वा बिप्लवले जस्तो अर्को माओवादी समूह बनाउँनु सायद उनको उद्देश्य हैन, त्यो बाटोबाट उनले नयाँ शक्ति निर्माणमा योगदान गर्न सक्ने कुनै गुन्जायस छैन । नयाँ शक्तिको प्रयास निक्कै फराकिलो र उदात्त प्रकारको हुनु पर्छ ।

 

दर्शनको प्रश्नः

‘नयाँ शक्ति’ को  दार्शनिक आधार पुँजीवाद, साम्यवाद, प्रजातान्त्रिक समाजवाद, सामन्तवाद वा राजावाद, धर्म, वर्ग, वर्ण, लिंग, जाति वा पहिचानवाद, मधेसवाद वा यस्तै अरु कुनै अहिले नेपालमा प्रचलित रहेका एकल दर्शन हुनु सक्दैनन् । दर्शनको मुख्य आधार ‘मानवतावाद’ हुनु पर्छ । त्यसको मुख्य कार्यदिशा बामकेन्द्रवादी (लेफ्ट सेन्ट्रालिष्ट) हुनु जरुरी छ ।

 

त्यसले सामाजिक न्यायसहितको बजार अर्थतन्त्र, सहभागितामुलक लोकतन्त्र, न्यायपूर्ण भूमण्डलीकरण, श्रमको गरिमा, श्रमिकबर्गको मालिकीकरण, श्रम र पुँजीबीच ‘द्वन्द्वात्मक सन्तुलन’, भौतिकवादी विकास र संमृद्धि, पूर्वीया दर्शनमा आधारित सदाचारी र अध्यात्मिक जीवन शैली ( योग, ध्यान, मनोसाधना, दान, परोपकार, करुणा,  छिमेकीभाव, नैतिक मूल्य ), संस्थागत विकास प्रक्रिया आदि दार्शनिक आधारमा विश्वास गर्नु सक्नु पर्दछ । 

 

कुनै पनि देशी वा विदेशी व्यक्तिका नामबाट बनेका सिद्धान्तलाई पार्टीको नाम र मार्गदर्शक सिद्धान्तसंग जोड्ने काम गर्नु हुँदैन । व्यक्तिको सार्वभौमसत्ता र व्यक्तिगत अस्तित्वको सम्पुष्टिका लागि सामाजिकतामा विश्वास गर्नु पर्छ । दर्शनको मुख्य आधार तत्व न्याय, स्वतन्त्रता, समानता र मुक्ति हुनुपर्छ । राष्ट्रवाद, संघवाद, लोकतन्त्र र बजार–समाजवाद यसको दार्शनिक विश्वास हुनु पर्दछ ।

 

प्रकृति, प्रविधि, प्रसाशन र बजारको समन्वयबाट मात्र विकास, संमृद्धि, सुख र सन्तुष्टि फलित हुन सक्छ । त्यसका लागि ज्ञान, दान, कर ( यी ३ चीज अरुलाई दिन खुशी हुने) मा विश्वास गर्ने मानव संस्कृति विकास गर्नु पर्ने हुन्छ ।

 

यस दृष्टिकोणबाट हेर्दा बाबुरामको बाटो अहिलेसम्म प्रष्ट छैन । तर उनी अब शास्त्रीय माक्र्सवाद–लेनिनवाद–माओवादको बाटोमा नलाग्लान भन्ने अनुमानसम्म गर्न सकिन्छ । शास्त्रीय मालेमावादलाई नै मार्गदर्शक सिद्धान्त मानेर अघि बढ्ने प्रयास गरेमा त्यो नयाँ शक्ति हुने छैन, दर्जनौं कम्युनिष्ट समूहका बीचमा एउटा अर्को कम्युनिष्ट समूह मात्र हुनेछ ।    

 

अन्तर्पार्टी लोकतन्त्रः

अन्तपार्टी लोकतन्त्र ‘नयाँ शक्ति’ का लागि अर्को महत्वपूर्ण प्रश्न हो । पार्टीभित्र नेताले प्रतिवेदन पेश गर्ने,  कार्यकर्ताले सुन्ने र ताली बजाउँने मात्र हैन, हरेक कार्यकर्ताले नीतिगत प्रश्नमा छलफल गर्न र प्रस्ताव पेश गर्न पाउँने पार्टी संरचना हुन आवश्यक छ ।

 

विचारको खुल्ला बहस,  पार्टीका आन्तरिक निर्वाचन सम्पन्न गर्न निष्पक्ष र तटस्थ खालको निर्वाचन आयोग, आम पार्टी सदस्यबीचबाट खुल्ला प्रतिस्पर्धाका आधारमा सबै तहका पार्टी नेतृत्वको निर्वाचन, सार्वजनिक निर्वाचनमा जुन तहको पार्टी अनुमोदनपत्र चहिएको हो, त्यही सीमा भित्र बसोबास गर्ने पार्टी सदस्य मतदाता रहने आन्तरिक निर्वाचनको प्रक्रिया पूरा नगरिकन कुनै पनि तहको पार्टी टिकट वितरण नगरिनु आदि अन्तर्पार्टी लोकतन्त्रलाई जिवन्त बनाउँन सक्ने प्रचलन विकास नगर्ने नयाँ शक्तिको कुनै काम छैन ।

 

कम्युनिष्ट पार्टीहरुमा जस्तो महासचिव, पोलिटब्यूरो वा प्रेजिडियम सर्वैसर्वा हुने, गैरकम्युनिष्ट पार्टीहरुमा जस्तो शक्तिशाली नेता  वा नेताहरुको समूहले जे गरे पनि हुने पार्टी संगठन बनेमा त्यस्तो थप पार्टी नयाँ शक्ति हुनै सक्दैन । 

 

पारदर्शिताः

‘नयाँ शक्ति’ ले पारदर्शिता र सुशासनको अभ्यास आफ्नै पार्टीभित्रबाट शुरुवात् गर्नु पर्छ । खासखास समयमा विशेषतः निर्वाचन खर्चका लागि बाहेक चन्दा उठाउँनु हुँदैन । पार्टीका नियमित कार्यक्रमहरु पार्टी कार्यकर्ताले तिर्ने सदस्यता शुल्कबाटै संचालन गर्नु पर्छ । पार्टी कार्यालयका कर्मचारी बाहेक पार्टी कोषबाट भरणपोषण गर्ने एउटा पनि पूर्णकालिन पार्टी कार्यकर्ता वा नेता राख्न हुँदैन ।

 

हरेक पार्टी अभियन्ताहरुको कुनै न कुनै आमदानीको पेशा हुनु पर्छ । यात पारिवारिक आमदानीले धानिने हुन पर्छ । यात पूर्ण रुपमा समर्पित सन्त कार्यकर्ता हुनु पर्छ । पार्टी कोषको खर्च नियमावली अन्तर्गत हुनु पर्छ । सबै चन्दा रकम सार्वजनिक गरिनु पर्छ । नाम सार्वजिनक गर्न नमिल्ने वा सार्वजनिक गर्न नचाहने चन्दादाताबाट चन्दा लिन हुँदैन । अनि मात्र त्यो नयाँ शक्ति हो भन्न मिल्छ ।

 

सकारात्मक सोचः

अबको राजनीति सकारात्मक सोच र रचनात्मक प्रतिपक्षतामा आधारित हुनु पर्छ । आफ्नो पार्टीले जे गरे पनि ठीक, अरु पार्टीले जे गरेपनि बेठीक भन्ने संस्कार बन्न दिनु हुँदैन । अरुको विरोध गर्नु भन्दा धेर आफ्ना योजना प्रसारण गर्नु पर्छ । राम्रो काम जसले गरे पनि उसलाई सार्वजिनक रुपमा नै धन्यवाद दिनु पर्छ । विरोधी पार्टीका पनि असल नीति तथा कार्यक्रमको सम्मान गर्नु पर्छ । 

गलत कुराको मात्र विरोध र भण्डाफोर गर्नु पर्छ । विरोध गर्दा पनि तर्कतथ्यसहित सभ्य भाषामा गर्नु पर्छ ।

 

पाँडेगाली गर्दै हिड्ने संस्कारलाई बढावा दिनु हुँदैन । सार्वजनिक भेटघाट र व्यक्तिगत जीवनमा पनि विपक्षी नेताहरुको सम्मान गर्नु पर्छ । जनताका विरोधलाई ध्यान दिएर सुन्नु पर्छ । जनतामा तीव्र आक्रोश र उत्तेजना शुरुवात् हुनु अगाडि नै उनीहरुका मागलाई संबोधन गर्ने प्रयास गर्नु पर्छ । नागरिक समाजसंग निरन्तर अन्तक्र्रियामा रहनु पर्छ र उनीहरुका सुझाबलाई सकेसम्म आत्मसात गर्नु पर्छ ।

 

नयाँ लोकतान्त्रिक सँस्कृतिको अभ्यास विना नयाँ शक्तिको बहस अर्थहीन हुन्छ ।

 

विकास मोडेलको निरुपणः

विकास र संमृद्धिको नारा लगाएर मात्र विकास हुन सक्दैन । त्यसका लागि प्रथमतः कस्तो विकास प्रारुप अपनाउँने भन्ने प्रश्न नै मुख्य हो । नेपालमा अहिले आधारभूत सार्वजिनक सेवाका रुपमा ७ वटा कुरालाई प्राथमिकतामा राख्न अत्यन्त जरुरी छ । शिक्षा, स्वास्थ्य, सरसफाई, खानेपानी, विजुली, सडक र यातायात  । यी सबै क्षेत्रमा ठूल्ठूला विसंगति छन । निजी शिक्षा मुनाफाखोरहरुको हातमा परेको छ । अत्यन्त मंहगो छ । सार्वजिनक शिक्षा गुणस्तरहीन र समाप्तप्राय हुँदैछ ।

 

सरसफाई संचेतना गरिब वस्तीहरुमा कमजोर छ । ठूला शहरहरु खानेपानी अभावको चपेटामा परिरहेकाछन । लोडसेडिङ्गको संकट उत्तिकै चर्को छ । विग्रदो सडक स्थितिले मृत्युको ठूलो कारण सडक दूर्घटना बन्न पुगेको छ । यी ७ वटा क्षेत्रलाई अबिलम्ब सुधार गर्ने योजना बनाउँनु पर्छ । विकल्पसहित भन्न सक्नु पर्छ, यी ७ क्षेत्रमा अहिले गरिएको भन्दा यी यी फरक काम गरिने छ ।

 

त्यसपछि शहरीकरण, प्रशासनिक विभाजन, गाउँशहर अन्र्तसम्बन्ध र अर्थतन्त्रका सबै क्षेत्रहरु गतिशील हुन सक्ने संस्थागत संरचना प्रस्तावित गर्न सक्नु पर्ने हुन्छ । विकास मोडेलसंग जोडिएको प्रशासनिक पुनर्संरचनाका पक्षमा संविधान संशोधनका लागि जनमत निर्माण गर्न थाल्नु पर्ने हुन्छ । अहिलेको संघीयताको मोडेलबाट नेपालमा विकासमैत्री प्रशासन सायदै संभव होला । केन्द्र, प्रदेश र स्थानीय सरकार बीच प्रष्ट कार्यविभाजन गर्ने, जिल्ला संरचना खारेज गर्ने, जिल्लाले गरिरहेका अधिकांश कामहरु स्थानीय सरकारलाई दिने, स्थानीय संरचनाहरु ठूलो आकारका बनाउँने, प्रदेश संरचनाहरु सानो आकारका बनाउँने आदि जारी संविधानसंग नमिल्ने बैकल्पिक प्रस्तावहरुको पक्षमा तुरुन्तै जनमत निर्माण कार्य प्रारम्भ हुनुपर्छ ।

श्रम र पुँजीको सन्तुलन

नेपालमा श्रम आन्दोलन अत्यन्त बिश्रृंखलित र अराजक छ । त्यो असाध्यै धेरै पार्टीकरण पनि भएको छ । त्यसलाई फेर्ने, मर्यादित श्रम ऐन र ट्रेड यूनियन आन्दोलनका पक्षमा लबिङ्ग गर्ने गरिनु पर्छं । राष्ट्रिय ज्याला आयोग बनाउँने, हरेक वर्ष न्यूनत्म ज्यालालाई पुनरावलोकन गर्ने,  रोजगारदाताहरुले न्यूनतम ज्याला दिए नदिएको बलियो अनुगमन गर्ने, जुन रोजगारदाताले नाफा हुँदाहुँदै पनि न्यूनत्म ज्याला नदिएको हो, त्यसलाई कार्वाही गर्ने, जुन  रोजगारदताले नाफा गर्न नसकेर ज्याला दिन नसकेको त्यो छुट्याएर त्यस्ता रोजगारदातालाई ज्याला अनुदान दिने गर्नु पर्ने हुन्छ ।

अराजक श्रम आन्दोलनको पक्षमा लागेर लगानीकर्ताहरुलाई दुःख दिने काम पिटिक्कै गर्नु हुँदैन । भन्नेले वर्गसंमन्वयवादी भनिरहुन, मतलब छैन, श्रम र पूँजीबीच सन्तुलन कायम गर्न छोड्न हुन्न । पुँजी र श्रममध्ये कुनै एक पक्षको पक्षधर नयाँ शक्ति बन्नु हुन्न ।

 

एक दशकको धैर्यताः

कतिपयलाई लागेको हुन सक्छ, ‘नयाँ शक्ति’ बन्ने वित्तिकै सबै मान्छे खुरुखुरु आउँने छन, त्यसले तुरुन्तै निर्वाचनमा बहुमत हासिल गर्ने छ । यस्तो चिन्तन राजनीतिक प्रक्रिया नबुझ्नेहरुको मनोवेग मात्र हो । राजनीतिक शक्ति त्यसरी कहिल्यै पनि कहिँ पनि बन्दैन । 

 

संगठन र नेतृत्वको सँस्कृति परख नगरिकन नागरिकले तुरुन्तै कसैलाई पनि विश्वास गर्दैनन् । नागरिक त्यति मुर्ख हुँदैनन् कि कुनै ‘नयाँ जोगी’ आउँने वित्तिकै त्यसैलाई भगवान ठानेर पूजा गर्न थालुन । तसर्थ ‘नयाँ शक्ति’ बनाउँन चाहानेले कम्तिमा एक दशकको धैर्यता त गर्नै पर्छ । त्यति पनि धैर्यता नभएकाले यो अभियानमा सामेल नहुनु नै राम्रो हुन्छ । राजनीतिमा एक दशक कुनै धेरै समय हैन ।

 

डा. बाबुराम भट्राईका लागि मात्र हैन, नयाँ शक्तिको बहसमा सामेल सबैका लागि यी र यी यस्ता केही पक्षहरु विचारणीय छन जस्तो लाग्छ ।    

Congratulation to Jeremy Corbyn

Dambar khatiwoda  

Jeremy Corbyn- MP of Islington constituency since 1982, a bicycle rider, an old trade unionist of 66 years, left-wing member in the Party, anti-war activist was elected new leader of Labour Party of UK. When Ed Milliband- a young and energetic leader, resigned after defeat of Party in last general election of House of Commons, the party was waiting a new leader. There were too much concerns and curiosities with this election even it was a regular democratic process within party.  

There were 5, 40,272 eligible voters. These all were the Party Members over the country. Some 4, 22,664 voters cast votes. Jeremy Corbyn won by  251,417 - 59.5% of votes . Other candidates Andy Burnham got 80,462 - 19% votes, Yvette Cooper got 71,928 - 17% and Liz Kendall got  18,857 - 4.5%. It is most interesting to us, all party members can cast their vote for party leader. When will the Nepalese political parties do it? Our inner party democracies are very limited than European parties. We don't believe in sovereignty of party members. By the reason,  our parties seem to coterie of some leaders. They cannot be vitally democratic.  

I have been interesting about the Labours and Workers parties in the world. In my childhood, I had been interesting about Communists parties. When I felt that 'Social democracy' is 'more democracy' than 'Communist democracy' my interest was tilted from Communist toward Labours and Workers although I am not an adherent of an old form of 'Social Democracy'. I think philosophical prejudices of the nineteenth and twentieth centuries are inadequate to the twenty-first century. In these both conditions I have been remaining a socialist. Marxist slogan of socialism ' Work according to ability, Pay according to work' always attract me. I have not any hesitation to say that I want to be a socialist always. But which type of socialism that is next thing. 

One of the Basic distinctions between Labours and Communists was the form of democracy. Parties had been affiliated by Second International were labours and affiliated with Comintern were Communists. Before the Organization of Comintern was made by V.I. Lenin, all were affiliated with Second International they called them Social-Democratic- Labour Party. I was read a simple booklet 'What is socialism, what is not' by Ramsey McDonald,   an outstanding founder member of Labour party of UK, had been written. In this booklet we can see the clear differences of the Labours and the Communists.

The first- The Communists believed in the Commune and Soviet form of democracy and the Labours believed in multiparty democracy with the universal adult suffrage.  

The second- The Communist believed in the abolition of Private property and the Labours believed in nationalization of major production means.  

The third- The communists believed in the dictatorship of proletariat and the labours believed in the leaning of working class rules.  

The fourth- The communists believed in the Marxism- Leninism as guiding thoughts. The Labours did not believed in Leninism. Even Marxism wasn't the guiding thought to them. They only used to it as reference of knowledge.  

The Fifth- The communists believed in 'State-economy' a form of economy without market. The Labours believed in fundamentals of market economy with social justice.  

The sixth- The communists believed in certain type of democratic practice in party and on state was called 'Democratic-centralism' basically tilted toward oligarchy of leaders group as Presidium and Politbureauo. The Labours believed on broad sense of democratic practices within party.  

But the whim in 1990 changed the all scenarios of political debate for a while. Dismiss of USSR was an unexpected event for socialists all over the world, not only for Communists even for Labours and Workers. Francis Fukuyama wrote 'The end of history and Last man'. Everywhere the obituaries of declining Communism and the songs of the last Liberal revolution. There is no any alternative of free market economy and Liberal form of democracy. No social securities. No funding for poor and marginalized. Free commercialization of education and health care.  Reduction of pension funds. It was the great victory for the Tories but the Labours also lost their confidence for socialism.   

Same thing was happening in Nepal. Communists were changing their programs as Social democrats and Social democrats were changing their programs as Liberal democrats. NC and UML in Nepal are the examples of this paradigm shift. Same thing was happened in UK labours on the leadership of Tony Blair and Gordon Brown. Ed Milliband tried to shift the party program as socialist than Blairian thoughts. But the surprising wave of SNP in Scotland, Milliband couldn't be success. Now the era of Corbyn has been started.  

Jerremy Corbyn says socialist own self.  He supports free health cares to working class. He wants to restructure public education system. Various resources of information say that he is reborn of leftist in UK. Congratulations to Jerremy corbyn for his success and happiness of UK working class, UK people. He will be succeeding onto the role of leader of oppositions.    

 

What a politics now

Dambar khatiwoda

 Now a days I have a question always storming in the mind that is 'What is politics indeed?'  Is it loyalty to certain philosophy? Is it faithfulness to the choice Ideology? Is it struggle for certain Agendas? Is it involvement into various Movements for social and political correction? Is it process of socialization for every individual within party-organizations? Is it common duty of citizen to their country? Or is it the power struggle for position or life career?  

When I was in the primary stage of my political interest, the time was of fading cold war. People always wanted to talk about USA and USSR. Supporters of the USA were called democrats and USSR were Communists. Very simple icon they had. Lincoln and Lenin. Definition of democracy by Lincoln ' by the people for the people to the people' was famous.  

But Leninist definition was just opposite. In the Leninist viewpoint that was a farce only. Multiparty democracy couldn't be the democracy of working class. Parliamentary system was system of upper class elites to exploit proletariats exchanging their role as ruling and opposition party. For the actual democracy of working class might have different types of political system called 'Commune' or 'Soviet'.  I think that was the period of vast philosophical, ideological and methodological differences. After the ending of cold war nobody wants to talk about these differences.  

Another philosophical context of political debate was 'class conflict' and 'class reconciliation'. Democrats were claimed that 'class reconciliation' is more significant than class 'class conflict' and just opposite by the Communists. There were armed struggles all over the world . The whole Maoist insurgency was for 'Class'. But we can see easily the opposite scenario. All the paramount Communist leaders are becoming new bourgeois. All the paramount family members of bourgeois are legislators of Communist parties' even Golchha, Dugad, Chaudhary and khetan groups. What are the differences between 'class conflict' and 'class reconciliation' in the practical politics? No one dares to answer. 

The collapse of eastern European form of Communism and dismiss of USSR weren't simple turning of history. It was very permanent U-Turn . After the incidents of 1990, no one wants to talk about differences of 'State-economy' and 'Market-economy'. The issue of Revolutionary land reform is dying. Identity is becoming more significant issue than class. All the political leaders and cadres are competing the race of post and power as a career. No differences in the philosophies. No differences in the party programs. No differences in the organizational pattern and political culture. How are they different? Is it necessary to believe?  

I deeply accept the importance of politics. We can not envisage the human society without state and politics even in any time and space. But the politics cannot be a farce race to position and power. The politics always be the creative rivalry of thoughts, programs and better practices to the country and the people. After the death of philosophy-based politics of twentieth- century we have opportunities to revive it by the rivalry of creative programs. In the last century, political opponents had treated as enemies. We cannot do it now. The political opponents in the twenty-first century are not enemies but adversaries. Enemies fought each other but adversaries compete. Antagonistic thought of politics coverts in the agonistic thoughts. 

To make agonistic politics we have democratic culture of tolerance, patience and creativeness. Basically we know about natural characters of human being holistically. Every individual has some common interference elements. In my opinion these are 'Power', 'Class', 'Identity', 'Ego', 'Sexuality', 'Knowledge' 'self-actualization'. Some intellectual wants to justified that the major problem of Nepalese politics is low concern to economic issues. Development, growth and prosperity. No doubt, off course they are important. But they have a miss conception of 'Economics'. Only 'Economics' is not enough to satisfy human being but we need 'Happynomics'.  

 'Happynomics' is the new conception of balanced human life. Every individual does not want to be rich and prosperous only but everyone wants to be happy and pleasure. Wealth cannot create pleasure always. Let us take the example of Osama bin Laden. He was the wealthiest. But he felt as broken heart by clash of civilization. It means 'Identity' factor became the major interference element in his life. He became notorious terrorist. To be happy and pleasure we need balanced life by are 'Power', 'Class', 'Identity', 'Ego', 'Sexuality', 'Knowledge' 'self-actualization'. 

'Power' factor is related with the organizational structures of society and state. It is the relationships and the contradictions of individual with organizations. Every individual wants to live in the power balance not in the conditions of power over and power less. Only democracy and transparent power competency to position can be addressed the 'Power' element. 

'Class' factor is related with the economic conditions of the people.  The most questions in this factor is not absolute equality in wealth but justice able distribution of national incomes. We cannot disturb the right to be a rich but in the same time we cannot ignore the minimum life standard of every individuals. 

'Identity' factor is related with the socio- cultural relationships of communities with another communities and state. Various ethnic-linguistic-cultural -religious groups want to be recognized. In every societies and nations we can see two types of cultural groups. Hegemonies and suppresses. Hegemonies do not repress  the minorities.  

'Ego' is the psychological state of human being related with feelings of respect. Every individual wants respectful behavior in every public places even by public service providers. Basically human being has three types ego-status. Superiority Complexes, Inferiority Complexes and Creative Complexes. We have been tried to avoid Superiorities and Inferiorities and shape the behavior of masses according to Creative Complexes. To create the peaceful environment in the society, Psychological state of masses is always outstanding.  

'Sexuality' has vast and vital role in the human life. It is not a simple physical proposition like hunger, thirst and sleep. It has mental and spiritual power. We can include all mental and physical health propositions in it with social intercourse of sexualities. Love, affection, recognizing of marriages by law, parents and society, birth rate,  abortion right,  legal and illegal  status of prostitution, tendencies  of inter caste, inter cultural-religious marriages, population composition of the societies are the fundamentals of political importance related with sexuality.  

'Knowledge' is the factor of education, information, skill and abilities. In the era of knowledge-based economy needless to describe it's significant. 

And the last point 'self-actualization' is the relationship of human being with the supreme power of nature. It is the spiritual need of human being feel as complete existence own self. When we feel actual position of life in the whole system of nature, we can actually establish the meaning of life in this living. For this purpose we can promote certain type of spiritual education, such as Yoga, Meditation, Sakshi,( Practices of mental balance, neutrality), Creative works for hobbies such as art, literature, painting, music, sports etc.  

Politics now must be the maximization of human happiness. We want society of delighted people. And the politics can be mean of the end. I think this is the alternative way of politics now.